Czym jest ubezwłasnowolnienie? Czym zdolność do czynności prawnych?

Ubezwłasnowolnienie jest instytucją uregulowaną w art. 13 i następnych Kodeksu cywilnego. Instytucja ta jest nierozerwalnie związana z zagadnieniem zdolności do czynności prawnych, dlatego też, aby w pełni zrozumieć, czym jest ubezwłasnowolnienie, konieczne jest wytłumaczenie, czym jest zdolność do czynności prawnych.

Czym jest zdolność do czynności prawnych?

Zdolność do czynności prawnych należy na wstępie odróżnić od zdolności prawnej. Zdolność prawna to cecha bycia podmiotem praw lub obowiązków, którą każdy człowiek nabywa w chwili urodzenia. Posiadana przez każdego człowieka zdolność prawna oznacza np., że możemy być spadkobiercami po zmarłych bliskich, bądź to, że przysługuje nam ochrona zdrowia oraz wolności.

Natomiast zdolność do czynności prawnych to możliwość dokonywania czynności prawnych, które prowadzą do nabycia prawa, zaciągnięcia zobowiązania, lub kreowania stosunków cywilnoprawnych. Zdolność do czynności prawnych uprawnia m.in. do zawierania umów.

Zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletniości, czyli wraz z ukończeniem osiemnastego roku życia. Wyjątkiem od tej ogólnej zasady jest to, iż przez zawarcie małżeństwa małoletni uzyskuje pełnoletność, której nie traci w razie unieważnienia małżeństwa.

Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają małoletni, którzy ukończyli lat trzynaście, a przejawia się ona tym, iż uprawnieni są oni do dokonywania tylko niektórych czynności prawnych, jakimi są np. drobne zakupy, które należą do tzw. umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego.

Czym jest ubezwłasnowolnienie?

Wiemy już, czym jest zdolność do czynności prawnych, więc czym jest ubezwłasnowolnienie? Otóż ubezwłasnowolnienie to instytucja prawna, która polega na ograniczeniu osobie fizycznej zdolności do czynności prawnych, bądź wręcz do „unicestwienia” tej zdolności. Ubezwłasnowolnienie może być całkowite albo częściowe.

Ubezwłasnowolnienie całkowite powoduje, iż ubezwłasnowolniony nie ma zdolności do czynności prawnych. Natomiast ubezwłasnowolnienie częściowe skutkuje tym, że ubezwłasnowolniona osoba ma, ale wyłącznie ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Ubezwłasnowolnienia dokonuje właściwy sąd okręgowy, wydając odpowiedni wyrok. Ubezwłasnowolnienie ma chronić interes ubezwłasnowolnionego, dlatego może być ustanowione wyłącznie, gdy wymaga tego interes tej osoby.

Ubezwłasnowolnić można jedynie osobę, która ze względu na chorobę psychiczną, niedorozwój umysłowy albo innego rodzaju zaburzenie psychiczne nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.

Istota ubezwłasnowolnienia

Głównym celem ubezwłasnowolnienia jest ochrona osób, które z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego czy innych zaburzeń psychicznych nie jest w stanie kierować swojego postępowania, przed konsekwencjami dokonanych przez nich czynności prawnych.

Gdyby polski ustawodawca nie wprowadził instytucji ubezwłasnowolnienia, to dopuszczalne byłoby np. nakłonienie osoby upośledzonej do podpisania skrajnie niekorzystnej dla niej umowy.

Ubezwłasnowolnienie całkowite

Zgodnie z art. 13 § 1 k.c. ubezwłasnowolnienie całkowite może być zastosowane wyłącznie wobec osoby, która ukończyła lat trzynaście. Aby zastosować wobec takiej osoby ubezwłasnowolnienie całkowite osoba taka, wskutek:

  • choroby psychicznej,
  • niedorozwoju umysłowego albo,
  • innego rodzaju zaburzeń psychicznych,
  • nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.

Innego rodzajem zaburzeń psychicznych jest np. pijaństwo lub narkomania.

Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską.

Ubezwłasnowolnienie częściowe

Zgodnie z art. 16 § 1 k.c. osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowa z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa i narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw.

Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę, a nie opiekę, jak w przypadku ubezwłasnowolnienia całkowitego.

W rezultacie ograniczonej zdolności do czynności prawnych osoba częściowo ubezwłasnowolniona może dokonać czynności prawnej, która stanie się ważną po uzyskaniu odpowiedniej zgody przedstawiciela ustawowego.

Skutki ubezwłasnowolnienia

Skutkiem ubezwłasnowolnienia, zgodnie z art. 14 § 1 k.c. jest to, że czynność prawna dokonana przez osobę ubezwłasnowolnioną jest bezwzględnie nieważna.

Jednakże zgodnie z art. 14 § 2 k.c., gdy osoba niezdolna do czynności prawnych zawarła umowę należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych.

W związku z brakiem albo ograniczoną zdolnością do czynności prawnych, za osoby ubezwłasnowolnione czynności prawne w ich imieniu dokonują przedstawiciele ustawowi, którymi zazwyczaj są rodzice albo ustanowieni opiekunowie (w przypadku ubezwłasnowolnienia całkowitego) albo kuratorzy (w przypadku ubezwłasnowolnienia częściowego).

Kto może wnosić o ubezwłasnowolnienie?

Zgodnie z art. 545 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, wniosek o ubezwłasnowolnienie może zgłosić:

  • małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie,
  • jej krewni w linii prostej oraz rodzeństwo,
  • jej przedstawiciel ustawowy.

Sprawy o ubezwłasnowolnienie, zgodnie z art. 544 § 1 k.p.c., należą do właściwości sądów okręgowych, które rozpoznają je w składzie trzech sędziów zawodowych.

Zgodnie z art. 544 § 2 k.p.c. w sprawach tych właściwy jest sąd miejsca zamieszkania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, a w braku miejsca zamieszkania – sąd miejsca jej pobytu.

Podobne tematy:

Wpis pochodzi z kategorii: ,