Niniejszy artykuł stanowi część III przygotowanego przeze mnie kompendium pełnomocnika. W poprzedniej części opracowania poruszyłem elementarne kwestie związane z formą i wygaśnięciem pełnomocnictwa. Na zakończenie cyklu szczegółowo opisałem tak zwaną problematykę czynności z samych sobą. Omówiłem także kwestię przekroczenia umocowania. Przygotowana przeze mnie seria tworzy kompleksową wiedzę, jaką powinien znać pełnomocnik, a także osoba udzielające pełnomocnictwa.
Spis treści:
Czynność „z samym sobą”
W obrocie prawnym obecne są tzw. czynności „z samym sobą”, które występują, gdy:
- dana osoba działa we własnym imieniu, a jednocześnie działa jako pełnomocnik osoby, która jest drugą stroną danej czynności prawnej, np. umowy,
- dana osoba nie jest stroną danej czynności prawnej, np. umowy, jednak jest równocześnie pełnomocnikiem obu stron danej czynności.
Podstawową zasadą, wyrażoną w art. 108 k.c. jest to, że “pełnomocnik nie może być drugą stroną czynności prawnej, której dokonywał w imieniu mocodawcy”, jednakże od zasady tej, także w art. 108 k.c. przewiduje się wyjątki, gdy:
- co innego wynika z treści pełnomocnictwa,
- ze względu na treść czynności prawnej wyłączona jest możliwość naruszenia interesów mocodawcy.
Ad. 1. Pierwsza sytuacja ma miejsce wtedy, gdy mocodawca w treści pełnomocnictwa wyrazi zgodę na dokonywanie przez pełnomocnika czynności “z samym sobą”. Dopuszczalne jest ponadto następcze wyrażenie zgody, a więc już po dokonaniu takiej czynności, gdy wcześniej zgoda nie została wyrażona.
Ad. 2. Drugi wyjątek dotyczy sytuacji, gdy w wyniku dokonania przez pełnomocnika czynności “z samym sobą” niemożliwe jest wyrządzenie szkody mocodawcy. Taka sytuacja może mieć np. miejsce, gdy pełnomocnik działa we własnym imieniu jako darczyńca, a w imieniu i na rzecz mocodawcy w roli obdarowanego.
Przekroczenie umocowania
Pełnomocnictwo określa w sposób ogólny bądź bardziej konkretny zakres czynności, do których uprawniony jest pełnomocnik. Co stanie się jednakże, gdy pełnomocnik, pomimo pokładanego w nim zaufania, przekroczy zakres swojego umocowania? A co w sytuacji, gdy osoba przez nas nieumocowana będzie podawać się za naszego pełnomocnika?
Odpowiedź na powyższe pytania udziela art. 103 k.c.
Zgodnie z art. 103 § 1 k.c. “jeżeli zawierający umowę jako pełnomocnik nie ma umocowania albo przekroczy jego zakres, ważność umowy zależy od jej potwierdzenia przez osobę, w której imieniu umowa została zawarta”. Oznacza to, że umowa zawarta z przekroczeniem, a nawet bez stosownego umocowania może zostać potwierdzona przez mocodawcę, co skutkuje skutecznością zawarcia takiej umowy.
Zgodnie z art. 103 § 2 k.c. “druga strona może wyznaczyć osobie, w której imieniu umowa została zawarta, odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu”. Oznacza to, że osoba, która zawarła z tzw. “rzekomym” pełnomocnikiem umowę, po upływie wyznaczonego mocodawcy do potwierdzenia umowy terminu nie jest tą umową związana.
Natomiast art. 103 § 3 k.c. stanowi, że “w braku potwierdzenia ten, kto zawarł umowę w cudzym imieniu, obowiązany jest do zwrotu tego, co otrzymał od drugiej strony w wykonaniu umowy, oraz do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę, nie wiedząc o braku umocowania lub o przekroczeniu jego zakresu”. W przypadku niepotwierdzenia przez mocodawcę umowy zawartej przez „rzekomego” pełnomocnika, ów „rzekomy” pełnomocnik nie tylko zobowiązany jest to zwrotu wszystkiego, co otrzymał od drugiej strony umowy w wykonaniu umowy, ale musi się także liczyć z odpowiedzialnością odszkodowawczą.
Powyższe regulacje odnoszą się do umów, a więc do czynności dwu- bądź wielostronnych, co jednakże w przypadku jednostronnych czynności dokonywanych przez “rzekomego” pełnomocnika?
Otóż zgodnie z art. 104 k.c. “jednostronna czynność prawna dokonana w cudzym imieniu bez umocowania lub z przekroczeniem jego zakresu jest nieważna. Jednakże, gdy ten, komu zostało złożone oświadczenie woli w cudzym imieniu, zgodził się na działanie bez umocowania, stosuje się odpowiednio przepisy o zawarciu umowy bez umocowania”.
Warto także wskazać, iż w sytuacji, gdy „pełnomocnik po wygaśnięciu umocowania dokona w imieniu mocodawcy czynności prawnej w granicach pierwotnego umocowania, czynność prawna jest ważna, chyba że druga strona o wygaśnięciu umocowania wiedziała lub z łatwością mogła się dowiedzieć” (art. 105 k.c.).
Pełnomocnictwo procesowe
Pełnomocnictwo ogólne, rodzajowe czy szczególne można udzielić dowolnie przez nas wybranej osobie.
Jednakże, na co należy zwrócić szczególną uwagę co do zasady pełnomocnictwo procesowe, tzn. do reprezentowania mocodawcy przed sądami albo organami administracji państwowej, uregulowane jest w innych niż Kodeks cywilnych ustawach. W ustawach tych znajdują się zazwyczaj przepisy szczególne, które ograniczają krąg osób, którym można udzielić pełnomocnictwa procesowego.
Pełnomocnictwo procesowe w sprawach cywilnych, zgodnie z art. 87 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, może być udzielone wyłącznie adwokatowi lub radcy prawnemu, a w sprawach własności przemysłowej także rzecznikowi patentowemu, a ponadto osobie sprawującej zarząd majątkiem lub interesami strony oraz osobie pozostającej ze stroną w stałym stosunku zlecenia, jeżeli przedmiot sprawy wchodzi w zakres tego zlecenia, współuczestnikowi sporu, jak również małżonkowi, rodzeństwu, zstępnymi lub wstępnym strony oraz osobom pozostającym ze stroną w stosunku przysposobienia.
W sprawach karnych natomiast, zgodnie z art. 88 Kodeksu postępowania karnego “pełnomocnikiem może (wyłącznie) być adwokat lub radca prawny”. Warto zaznaczyć, iż pełnomocnik może reprezentować wyłącznie inne niż oskarżonego strony postępowania. Oskarżonego reprezentuje (i broni) obrońca.
W odniesieniu do spraw rozpatrywanych zgodnie z Kodeksem postępowania administracyjnego, zgodnie z art. 33 § 1 k.p.a. “pełnomocnikiem strony może być osoba fizyczna posiadająca zdolność do czynności prawnych”, a więc wyłączona jest możliwość ustanowienia pełnomocnikiem osoby prawnej.
Natomiast w postępowaniu przed sądami administracyjnymi, zgodnie z art. 35 § 1 ustawy – Prawo postępowania przed sądami administracyjnymi “pełnomocnikiem strony może być adwokat lub radca prawny, a ponadto inny skarżący lub uczestnik postępowania, jak również małżonek, rodzeństwo, wstępni lub zstępni strony oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia, a także inne osoby, jeżeli przewidują to przepisy szczególne”.
Wybrane specjalnie dla Ciebie:
